De kranten in Vlaanderen stonden er vol van de afgelopen weken: sterk vervuilde grond en grondwater in en rond Zwijndrecht, Antwerpen. Wat is er aan de hand, wat moet er gebeuren en wie gaat dat betalen? We zetten een aantal dingen op een rijtje.
15.06.2021 | Greenpeace Belgium
Update: Op zondag 4 juli neemt Greenpeace deel aan een burgerprotest in Antwerpen rond PFOS: een mars voor een gezonde stad en haven. Wil je meedoen? Alle info vind je hier.
Wat is nu precies die PFAS, of is het PFOS?
PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen) is de verzamelnaam voor een groep zwaar vervuilende en giftige chemische stoffen die voortkomen uit fluoridering: processen waarbij fluoride aan drinkwater of voedingsmiddelen wordt toegevoegd. PFOS (perfluoroctaansulfonaten) is één chemische stof binnen de PFAS-groep, die gebruikt wordt om producten zoals textiel water- en vuilafstotend te maken.
PFAS worden door de mens gemaakt en komen niet van nature in het milieu voor. Ze worden onder meer voor anti-aanbaklagen bij bepaalde pannen gebruikt, omdat ze water en vet afstoten, maar vooral omdat ze quasi onverwoestbaar zijn. Ze worden daarom ook wel de “forever chemicals” genoemd, omdat ze niet vergaan.
Impact op de gezondheid
Wanneer ze bij mensen of dieren in het lichaam belanden, blijven veel van deze stoffen er ook heel lang zitten, met allerlei negatieve gevolgen voor de gezondheid.
Zo worden ze gelinkt aan een verstoorde hormoonbalans, verhoogde cholesterol, verminderd geboortegewicht, een lagere kans om zwanger te worden, invloed op de groei en het gedrag van kinderen. Het internationale kankeronderzoeksinstituut IARC beschouwt PFOS als ‘mogelijk kankerverwekkend’. PFOS zou ook het immuunsysteem verzwakken.
Wat is er aan de hand in Zwijndrecht?
Het Amerikaanse bedrijf 3M produceerde in haar vestiging in Zwijndrecht PFOS tot begin jaren 2000. Je kent het bedrijf allicht van het plakbandmerk Scotch. Op en rond de site van het bedrijf zijn sterk verhoogde concentraties PFOS vastgesteld in de bodem en het grondwater, en zelfs bij dieren. Omdat de impact van PFOS lange tijd zwaar onderschat werd, lieten nalatige vergunningen lozingen van deze chemische stof in de omgeving toe. In 2002 stopte 3M met het produceren van PFOS, omdat het goedje ‘niet of nauwelijks afbreekbaar’ is. Maar toen was er al onherstelbare schade aangericht.
Zo bleek opnieuw uit onderzoek dat de gemeten PFOS-waarden in en rond Zwijndrecht zorgwekkend hoog zijn. Maar liefst 26 keer hoger dan de huidige normen, en die normen zijn dan waarschijnlijk nog te laks volgens experts. Momenteel is er grote onzekerheid voor bewoners en landbouwers in de omgeving over hoe veilig het is om bv. kippeneieren te eten.
Waarom komt dit nu pas aan het licht?
De productie van PFOS door de 3M-fabriek in Zwijndrecht stopte al in 2002. Toch komt nu pas de ware schaal van de impact op de omgeving naar boven. Hoe komt dat?
Eerst en vooral zijn we ons de afgelopen jaren beter bewust geworden van de onrustwekkende gezondheidsimpact van PFAS en PFOS in ons leefmilieu. Dat voortschrijdend inzicht werd door overheidsinstanties echter niet snel genoeg vertaald naar voldoende strenge normen over bv. beheer van met PFAS vervuilde grond of grondwater.
Een belangrijke reden daarvoor is niet ver te zoeken, en is meteen ook een tweede oorzaak waarom dit schandaal nu pas naar boven komt. Letterlijk naar boven, zelfs. Want de grootschalige vervuiling kwam pas echt in de aandacht door de voorbereidende werken voor Oosterweel: de grote weginfrastructuurwerken rond Antwerpen. Het heeft er alle schijn naar dat bepaalde normen niet te streng mochten zijn, omdat ze dan de Oosterweelwerken in een lastig parket zouden kunnen brengen. Omdat binnenkort op de Antwerpse Linkeroever de gigantische graafwerken voor de Scheldetunnel beginnen, luidde een coalitie van milieubewegingen – waaronder Greenpeace – in april de alarmbel. We werden gealarmeerd door burgeractivist Thomas Goorden, zowat de ‘Erin Brockovich’ in het hele PFAS-schandaal.
En wat nu? De vervuiler betaalt!
De voorbije weken kwamen heel wat vragen naar boven die antwoorden verdienen.
Hoe is dit kunnen gebeuren? Wat liep er mis bij de beoordeling van deze vervuiling, en bij het vastleggen van normen voor lozing of gebruik van vervuilde grond of grondwater? Een parlementaire onderzoekscommissie zal daarbij elke steen moeten omdraaien, zodat dit zich in elk geval in de toekomst niet meer kan herhalen. Ook het Antwerps parket voert een onderzoek.
Maar even belangrijk: hoe wordt gegarandeerd dat de vervuiler (3M) en niet de belastingbetaler zal opdraaien voor de kosten om dit boeltje op te kuisen en mogelijks ook om getroffen omwonenden en landbouwers te vergoeden voor geleden schade? In een ‘geheime’ overeenkomst tussen 3M en bouwbedrijf Lantis (het vroegere BAM) die deze week opdook, blijft de vervuiler buiten schot en neemt het overheidsbedrijf Lantis zowat alle kosten voor de opkuis op zich. Dit is onaanvaardbaar! De kwalijke gewoonte om industriële milieuvervuiling op de maatschappij af te wentelen, moet hier stoppen.
Tot slot moet er snel duidelijkheid komen over de geplande grote graafwerken voor Oosterweel en de Scheldetunnel. De vergunning voor deze graafwerken is verleend op basis van gezondheidsnormen die intussen duidelijk achterhaald zijn. Miljoenen kubieke meter sterk vervuilde grond opgraven zonder duidelijk antwoord op de vele vragen is geen optie. Wij vragen om de voorwaarden van de milieuvergunning bij te stellen op basis van de nieuwe gezondheidsnormen. Er zijn ook strikte voorwaarden nodig voor de aannemer en bouwheer vooraleer deze graafwerken van start kunnen gaan.
Enkele weken terug vond een eerste protestactie van bewoners plaats. Daar waren we van de partij om de omwonenden te steunen, en met een duidelijke boodschap voor onze Vlaamse regering: “De vervuiler betaalt!”. Op Zondag 4 juli vindt een nieuw protest plaats in Antwerpen, waar we ook bij zullen zijn. Wil je ook komen? Alle info vind je hier.
English 
Nederlands (België)