Wie vandaag het OVAM-rapport openslaat over de vier saneringsplannen die 3M eind 2024 indiende, krijgt geen hoop, maar een handleiding in uitstel.
01.03.2025 | Grondrecht
De fictie van de sanering
Er bestaan verzwegen rampen die pas zichtbaar worden als men de tijd zelf tot verdachte bestempelt. Wat zich in Zwijndrecht voltrekt, heeft niets meer van de klassieke milieucatastrofe. Geen plots inferno, geen apocalyptisch beeld op de avondjournaals. Alleen een trage, gestage uitholling van vertrouwen, bodem, en waarheid.
Wie vandaag het OVAM-rapport openslaat over de vier saneringsplannen die 3M eind 2024 indiende, krijgt geen hoop, maar een handleiding in uitstel. Geen enkel plan — niet voor de fabriekssite, niet voor de natuur, niet voor de landbouwgronden, zelfs niet voor het grondwater — voldoet aan de elementaire vereisten van een bodemsaneringsproject. Zeggen dat dit een nieuw dieptepunt is, zou impliceren dat we het vorige ooit overwonnen hebben.
De analyse van OVAM is vernietigend in haar bureaucratische beheerstheid. De voorstellen van 3M missen concrete saneringsdoelen, laten fundamentele vragen over de effectiviteit van bestaande technieken onbeantwoord en zijn economisch onhoudbaar op lange termijn. Met andere woorden: men stelt voor om te blijven pompen, zonder te weten of het iets oplevert — behalve vertraging.
En alsof dat niet volstaat, verdwijnt de kern van het probleem achter een sluier van “onderzoekstrajecten” en “multidisciplinaire teams”. Plots wordt de sanering zelf een wetenschappelijk experiment, waarvan de bewoners proefpersonen zijn geworden. Terwijl hun tuinen verdorren en hun bloedwaarden stijgen, wordt de vraag of PFAS schadelijk is voor ecosystemen nog altijd “verder onderzocht”.
De vervuiling is intussen al ruimschoots bewezen. Wat nog moet worden onderzocht, is hoe een democratische rechtsstaat in staat is dit jarenlang te tolereren.
Wat in Zwijndrecht gebeurt, is symptomatisch voor een bredere pathologie: de privatisering van verantwoordelijkheid en de overheid vol van onzekerheid. De chemische vervuiling is een product van het verleden, maar de bestuurlijke verlamming is eigentijds. Elk saneringsplan dat niet voldoet, levert 3M extra maanden op. Elke deadline die gehaald moet worden, ligt ver in de toekomst. 2026, 2027 — een politieke eeuwigheid verwijderd van de realiteit op het terrein.
Zelfs de gebieden met de hoogste impact — de zone rond de Palingbeek, de Schelde, het Broekbos — krijgen uitstel. En alsof dat niet wrang genoeg is, moet OVAM nu ook expliciet vragen om één geïntegreerd plan. Alsof het vanzelfsprekend was dat men de sanering van een van de zwaarst vervuilde regio’s van Europa enkel in fragmenten mocht aanpakken, alsof PFAS zich aan kadastrale perceelsgrenzen houdt.
Wat hier sluimert, is een bredere erosie van publieke macht. Terwijl 3M in juridische volzinnen blijft spreken over “verantwoorde voortgang” en “technische complexiteit”, zet het in de praktijk zijn schouders onder het status quo. Niet door niets te doen, maar door iets te doen dat niets uithaalt. De trage opbouw van plannen die telkens net niet voldoen, is geen ongeluk. Het is strategie.
Intussen verdampt het geduld van de inwoners. Hoeveel “herwerkte” plannen moeten er nog komen voor er actie volgt? Hoeveel voortgangsrapporten zijn er nodig om een tuin opnieuw eetbaar te maken? Hoe vaak moet men uitleggen dat ‘gras zaaien’ geen herstel is van een tuin waarin drie generaties fruitbomen groeiden?
Als de overheid hier werkelijk haar soevereiniteit wil herwinnen, dan moet ze stoppen met technocratisch masseren en beginnen met afdwingen. Want een saneringsplan is geen PR-document. Het is een morele belofte aan wie er blijft wonen, aan wie niet vertrok, aan wie bleef geloven dat democratie ook betekent dat een multinational zijn rommel opruimt.
Zwijndrecht is niet alleen een milieudossier. Het is een lakmoesproef voor de vraag of de rechtsstaat standhoudt wanneer hij wordt geconfronteerd met geld, invloed en juridische spitsvondigheid. De bewoners zijn geen dossiernummers, geen participanten in een stakeholdertraject. Ze zijn mensen. Met grond onder de nagels, in plaats van onder hun voeten.
En ze mogen het beu zijn. Want dit is geen sanering meer. Dit is fictie. En op den duur — ook dat heeft de geschiedenis geleerd — breekt fictie af wat aan realiteit nog overblijft.
